Sommige mensen zeggen dat je altijd een keuze hebt. Ook als het gaat over je psychische gezondheid. Zo kun je ervoor kiezen om lichtpuntjes te zoeken en je wat beter te voelen. Maar is dat wel zo? Ik vind het een ingewikkeld vraagstuk.
Heb je een keuze?
Natuurlijk heb je vrijwel altijd een keuze. Het halve (zo niet het hele) leven bestaat uit keuzes maken. Dat begint al ’s morgens als je wakker wordt. Blijf je nog even liggen of spring je direct uit bed? Daarna volgt het ontbijt: wat ga je eten? Zo gaat dat heel de dag maar door: kledingkeuzes, keuzes in werkzaamheden, enz. Voor het grootste deel sta je er zelfs niet eens bij stil dat je keuzes aan het maken bent.
Uiteraard heb je soms ook keuzes waar je wel heel bewust over nadenkt. Als je overweegt om een nieuwe baan te gaan zoeken of als je een andere fiets wilt, zijn dat dingen waar je net even wat langer dan twee seconden over nadenkt. Dan ben je je ineens heel bewust van je keuzemogelijkheden.
Je kunt keuzes ook betrekken op je gevoel en je daden. Ga je vandaag toegeven aan die ietwat chagrijnige neiging na een korte nacht of ga je proberen toch maar gewoon aardig te zijn tegen je huisgenoten, collega’s en de mensen op straat? Je bent moe. Kies je ervoor om dat je dag te laten bepalen of niet?
Soms heb je geen keuze
Bij die eerste keuzes ga ik er helemaal in mee dat je bewust keuzes kunt maken. Ja, natuurlijk kun je kiezen tussen wel of niet langer in bed blijven liggen. Uiteraard zijn de gevolgen ook voor jou. Als je te laat op je werk komt omdat je te lang bent blijven liggen, is dat jouw eigen ‘fout’ en het gevolg van jouw keuze.
Maar toch hapert er hier iets. Ik denk namelijk dat je niet altijd een keuze hebt. En dan heb ik het over keuzes als het gaat om gevoel. Als je psychisch ziek bent*, is langer in je bed blijven liggen soms geen bewuste keuze meer. Je kunt zó moe zijn dat het onmogelijk is om op tijd uit bed te komen. Is te laat op je werk komen dan ook een bewuste keuze geweest? Ik denk het niet. Ik denk dat het een gevolg is van een keuze die je niet had willen maken en daarmee een gevolg van je ziekte.
Dat geldt ook voor bepaalde gevoelens. Er zijn genoeg mensen die zeggen: “Ach joh, daar hoef je nu toch niet meer over na te denken?” Meestal hebben die mensen gelijk. Je hoeft over bepaalde dingen echt na jaren niet meer na te denken. Maar wat als je zo ontwricht bent door gebeurtenissen dat je brein overspoeld wordt door gedachten daaraan en gevoelens daarover? Dan kun je er echt niet even voor kiezen om daar niet mee bezig te zijn.
Als je depressief bent, zou je kunnen zeggen dat je de keuze hebt of je door blijft werken of je toch ziek meldt. Ik zie dat anders. De omstandigheden kunnen zo zijn dat er geen keuze meer is. Dan moet je doen wat goed voor je is. Bij een depressie kun je er ook niet meer voor kiezen om lichtpuntjes te zien. Soms zie je ze ‘gewoon’ niet meer.
Keuze als machtsmiddel
Als het aankomt op gevoel, voelt zeggen dat ik een keuze heb voor mij als machtsmiddel. Ik legde ooit aan mijn psycholoog uit hoe dat in mijn hoofd werkt: “Ik moet maar gewoon het beste kiezen en als ik dat niet doe, kies ik er blijkbaar voor om me rot te voelen.”
In het verleden is de zin ‘Je hebt een keuze’ op mij vaak als machtsmiddel overgekomen en daarom ligt die nu heel gevoelig.
Ik ben bang dat mijn gevoelens worden veroordeeld, omdat ze voort zouden komen uit een keuze. Dat heeft mijn psycholoog nooit gedaan, maar zo voelde het vroeger, bij anderen, soms wel.
Maar zo is het niet. Soms heb je geen keuze. Dan ben je psychisch ziek. Dan kun je er niet meer voor kiezen om nare gevoelens te negeren. Dan kun je er niet meer voor kiezen om lichtpuntjes te zien, want dan ben je te ziek om die nog te kunnen vinden. In zo’n geval heb je hulp nodig (en ja, hulp accepteren is een keuze;)). Niet iemand die zegt dat je er maar voor moet kiezen om het mooie te blijven zien.
Mijn psycholoog snapt dat. Hij weet hoe gevoelig dit ligt. En waar in het verleden gesprekken over keuzes vaak eindigden met een gefrustreerde Naomi en een psycholoog met een hoofd vol vraagtekens, is dat nu anders. We weten waar de pijn zit. Zodra het gaat over keuzes, veren we op en maken we er een grap over. En uiteindelijk komt het dan helemaal goed.
*Ik beperk me in deze blog tot psychisch ziek zijn. Uiteraard kan er ook door lichamelijke ziekte of door allerlei andere omstandigheden van alles zijn waarin je geen keuze hebt. Wie verlamd is, kan er niet voor kiezen om toch maar te gaan lopen, enz.
Hoofdtaal 
Ik denk dat je misschien wel altijd een keuze hebt, maar dat de dingen waaruit je kan kiezen heel erg afhangen van je eigen situatie. Voor de een lijkt het een keuze te zijn tussen zeuren en klagen of moeite doen om het positieve te zijn, terwijl een ander alleen een keuze ziet tussen nog willen wakker worden of alleen nog maar in bed liggen (ik zeg nu maar iets).
LikeLike
Ja, ik denk dat ik je snap. Ik ga er een vervolgblog over maken;).
LikeLike
Ik denk dat je gelijk hebt: het is niet altijd een kwestie van ‘gewoon iets anders kiezen’. Ik kan je helemaal volgen.
LikeGeliked door 1 persoon
Ik merk bij dit soort discussies dat het soms juist handig is om een lichamelijke aandoening erbij te halen, ter vergelijking. Iemand met diabetes kan er bijvoorbeeld niet voor kiezen om toch even insuline aan te maken, want dat komt zo handig uit voor dat etentje. Diegene kan er wel voor kiezen om extra te spuiten of binnen het etentje keuzes te maken die in het dieet passen. Dat geldt voor psychische aandoeningen ook: je kunt niet even wat meer energie tevoorschijn toveren om iets leuks te doen. Je kunt er wel voor kiezen om dat leuke een beetje aan te passen aan wat jij nodig hebt, of om de rest van de week letterlijk niets anders meer te doen.
Uiteraard is het wat anders als zo’n keuze altijd tegen je gebruikt wordt. Dat is gewoon gemeen, want je zegt ook niet tegen een diabeet ‘ja maar je kan toch ook uit eten? Waarom kun je dan nu deze taart niet eten? Dat is toch een keuze? Nu ben ik heel boos/beledigd dat jij wel voor dat etentje kiest en niet voor mijn taart!’. Want zo werkt het niet.
LikeLike
Lichamelijke aandoening erbij halen werkt altijd goed en ook deze vergelijking is weer raak.
LikeLike
Ik sluit me bij Levelieze aan. Je hebt waarschijnlijk altijd keuzes, maar de keuzes zijn altijd begrenst door iets, je psychische, fysische of sociale situatie. Of gewoon door geld. Etc. Maar of je “verantwoordelijk” voor je situatie bent omdat je toch “zelf ervoor gekozen hebt” is weer een andere vraag. Je moet de mogelijkheden hebben of zien om een keuze te maken. En dat is voor iedereen anders. Zo zou ik graag nog eens een huis met zwembad of aan het meer willen hebben, maar ja, dat is geen keuze, want mijn bankrekening laat dat niet toe, dus is dat een wens. En waarschijnlijk zijn veel onbereikbare keuzes gewoon wensen. Natuurlijk moet je allert blijven, maar dat ben jij volgens mij ook. Succes.
LikeLike
Ja, ik snap wat je bedoelt denk ik.. Ik ga er, naar aanleiding van de reacties, nog een vervolgblog over schrijven.
LikeLike
Er zijn wel zaken waarin je geen keuze hebt maar meestal is dan weer wel een keuze in hoe je er mee omgaat.
En daar heb je meestal al de beste manier voor gevonden.
LikeLike
Klopt. Voer voor een vervolgblogje;).
LikeLike
Ik ben het helemaal met je eens. Zeker mensen die zich niet kunnen voorstellen hoe het is om psychisch te worstelen gebruiken deze uitspraak te vaak op een negatieve, veroordelende manier.
LikeGeliked door 1 persoon
Mooi stuk, en nee, je hebt niet altijd een keuze, integendeel.
LikeGeliked door 1 persoon
Dit doet me denken aan het fenomeen ‘toxische positiviteit’ alsof het leven maakbaar is en een kwestie van je concentreren op de positieve dingen. Ik krijg daar altijd kromme tenen van. Het leven is niet maakbaar, en je hebt niet altijd een keuze. Heb je die wel, dan is dat natuurlijk heel fijn.
LikeLike
Dat maakbare achter de kreet ‘je hebt een keuze’ is ook wat mij tegenstaat. Want inderdaad: het leven is niet maakbaar. Althans, dat vind ik dan toch.
LikeLike
Inderdaad denk ik wel dat er situaties zijn waarin je geen keuze hebt. Helaas.
LikeGeliked door 1 persoon
Ik denk dat het vooral om context gaat, en die vergeten mensen over het algemeen nogal snel 😉 Zomaar zeggen dat iedereen een keuze heeft is vergeten dat niet iedereen in de positie staat die je zelf hebt, want niet iedereen is hetzelfde, heeft dezelfde achtergrond/problematiek etc. Zoiets kun je in mijn ogen dus niet zomaar roepen. Vind dat je het goed opgeschreven hebt, dat het niet altijd zo simpel is als een keuze die je wel of niet gemaakt hebt.
LikeGeliked door 1 persoon